Ceza yargılamasında tutuklama, kişi özgürlüğünü doğrudan sınırlayan ağır bir koruma tedbiridir. Tutuklamanın istisna, serbestliğin ise kural olduğu ilkesi gereği, kanun koyucu bazı durumlarda tutuklamanın yerine daha hafif tedbirlerin uygulanmasına imkân tanımıştır. Bu tedbirlerden biri de güvence bedeli veya uygulamadaki yaygın adıyla kefaletle serbest kalmadır. Türk Ceza Muhakemesi sisteminde güvence bedeli, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) özellikle m. 109 ve m. 110 hükümlerinde düzenlenmiş olup, kişinin adli makamlara karşı yükümlülüklerini yerine getirmesini teminat altına alan önemli bir kurumdur.
Güvence Bedelinin Tanımı
Güvence bedeli, şüpheli veya sanığın;
-
soruşturma ve kovuşturma sürecinde kaçmayacağını,
-
delilleri karartmayacağını,
-
adli kontrol yükümlülüklerine uyacağını
teminat altına almak amacıyla, mahkeme veya hâkim tarafından belirlenen parasal güvencedir. Güvence yatırılması hâlinde kişi tutuklanmaksızın veya tutukluluk hâli sona erdirilerek serbest bırakılabilir.
Bu yönüyle güvence bedeli bir “ceza” değil, geçici bir adli kontrol tedbiridir.
Hukuki Dayanak
Güvence bedelinin hukuki niteliği özellikle şu maddelere dayanır:
-
CMK m. 109 – Adli kontrol tedbirleri
-
CMK m. 110 – Adli kontrolle salıverilmede güvence
-
CMK m. 111 – Adli kontrol tedbirinin kaldırılması veya değiştirilmesi
Bu maddelere göre güvence bedeli, adli kontrolün bir türü olarak düzenlenmiştir.
Güvence Bedelinin Amacı
Güvence bedelinin temel amaçları şunlardır:
-
Tutuklamaya alternatif bir koruma tedbiri sağlamak
Böylece kişi özgürlüğü gereksiz şekilde kısıtlanmamış olur. -
Yargılamanın selametini güvence altına almak
Şüpheli/sanığın çağrıldığında adli makamlara gelmesi, kaçmaması, delilleri karartmaması için ekonomik bir baskı oluşturur. -
Ceza muhakemesinde ölçülülük ve orantılılığı korumak
Tutuklamaya başvurulmamasını teşvik eder.
Güvence Bedelinin Belirlenmesi
Güvence bedeli hâkim veya mahkeme tarafından belirlenir. Belirlenirken;
-
kişinin ekonomik durumu,
-
suçun niteliği ve ağırlığı,
-
kaçma veya delil karartma şüphesi,
-
adli kontrol tedbirinin amacına ulaşma ihtimali
dikkate alınır.
Güvencenin miktarı kişiye göre farklılık gösterebilir ve bu durum eşitlik ilkesine aykırı değildir; çünkü amaç kişiyi mali yönden etkili şekilde bağlamaktır.
Güvence Bedelinin Kapsamı ve Kullanım Alanı
CMK m.110’a göre güvence;
-
şüpheli veya sanığın çağrıya uymaması hâlinde uygulanacak para cezasının teminatı,
-
katılanın zararlarının ve giderlerinin karşılanması,
-
devlet masraflarının karşılanması
gibi kalemleri de içerebilir.
Dolayısıyla güvence bedeli yalnızca “geri verilecek bir para” değil; aynı zamanda olası yargılama giderleri ve tazminatların karşılanması için de kullanılabilir.
Güvence Bedelinin İadesi
Kural olarak;
-
Şüpheli/sanık yargılamaya devam eder,
-
Tüm yükümlülüklerine uyarsa,
-
Adli kontrol tedbiri kalkarsa
güvence bedeli geri verilir.
Ancak şu durumlarda iade edilmez veya bir kısmı kesilebilir:
-
Kişi duruşmalara gelmez veya yükümlülüklere uymazsa,
-
Devlet yargılama giderlerini karşılamak üzere güvence bedelinden kesinti yapabilir,
-
Katılanın zararları ödenmemişse, tazminat için kesilebilir.
Güvence Bedelinin Tutuklamadan Farkı
| Unsur | Güvence Bedeli | Tutuklama |
|---|---|---|
| Niteliği | Adli kontrol tedbiri | Koruma tedbiri |
| Özgürlük durumu | Kişi serbesttir | Kişi özgürlüğü kısıtlanır |
| Amaç | Yükümlülüklere uyulmasını sağlamak | Yargılamayı güvence altına almak |
| Süre | Belirsiz, adli kontrol süresi boyunca | Kesin süre sınırları vardır |
| Ekonomik Boyut | Para teminatı | Paraya bağlı değildir |
Uygulamada Örnekler
-
Yurt dışına çıkış yasağı + güvence bedeli
-
Belirli periyotlarla karakola imza verme + güvence bedeli
-
Tutukluluğun kaldırılması karşılığında 50.000 TL güvence yatırılması
Bu tür uygulamalar, hem kişi özgürlüğünün korunmasına hem de yargılamanın sağlıklı yürütülmesine katkı sağlar.
Sonuç
Güvence bedeli, modern ceza muhakemesi sistemlerinde tutuklamanın yerine geçebilecek önemli bir tedbirdir. Türk hukukunda güvence bedeli, adli kontrolün bir unsuru olarak kişi özgürlüğünü koruyan, ölçülülük ve orantılılık ilkelerini önceleyen, yargılamanın sağlıklı yürütülmesini sağlayan bir mekanizma niteliğindedir. Uygulamada doğru şekilde kullanıldığında, gereksiz tutuklamaların önüne geçerek ceza adaletine önemli katkı sunmaktadır.