“Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçu, gerçek olmayan veya gerçeğin çarpıtıldığı bilgileri genel/çok sayıda kişiye ulaşacak şekilde (alenen) yaymak suretiyle toplumun doğru bilgilendirilmesini bozmak, kamu düzenini, kamu sağlığını ya da toplumun ekonomik/altyapısal işleyişini tehlikeye düşürmektir. Suçun ayırt edici özelliği bilginin yanıltıcı olması ve alenen yayılmasıdır.

''Sırf halk arasında endişe, korku veya panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu düzeni ve genel sağlığı ile ilgili gerçeğe aykırı bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli şekilde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.''

''Suçun, failin gerçek kimliğini gizlemek suretiyle veya bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkraya göre verilen ceza yarı oranında artırılır.”

Suçun hukuki unsurları (maddi ve manevi unsurlar)

Maddi unsur (objektif unsur)
- Yanıltıcı bilgi: Tamamen yanlış bilgi, eksik/çarpıtılmış bilgi veya doğruluğu şüpheli ama yanıltıcı etki yapan bilgi.
- Yayın aracı ve alenenlik: Bilgi basın-yayın organları, sosyal medya, mesajlaşma grupları, halk toplantıları, broşür vb. ile geniş kitlelere ulaşacak şekilde yayımlanmış olmalıdır.
- Halk üzerinde etkisi/tehlike: Bilginin kamuoyunu yanılttığı, panik, huzursuzluk, ekonomik zarar, kamu hizmetlerinin aksaması gibi sonuçlara yol açma potansiyeli veya gerçekleşmiş etkisi ağırlaştırıcıdır.
Manevi unsur (kast)
- Failin bilerek ve kasıtlı şekilde yanıltıcı bilgiyi yayması gerekir. Bilginin yanlış olduğunu bilmemek veya dikkatsizlik hali bazı durumlarda suçun oluşmasını engelleyebilir; fakat ağır ihmalkârlık hâllerinde ceza sorumluluğu söz konusu olabilir.
- Amaçlar değişkendir: kâr elde etme, siyasî/ideolojik etki, panik yaratma, belirli kişileri itibarsızlaştırma vb.

Ceza ve yaptırım (genel çerçeve)

Bu tür suçlar genellikle hapis cezası veya adli para cezası ile yaptırıma bağlanır; ayrıca suçun sonuçlarına göre cezalar ağırlaşabilir.
Suçun gerçekleşme biçimi (sosyal medya üzerinden kitlesel yayılma, sağlık veya güvenlik bilgileri gibi hassas alanlarda yanlış bilgi yayılması vb.) cezanın belirlenmesinde etkili olur.

Suçun çeşitlenmesi/ilişkili suçlar

Aynı eylem hakaret, iftira, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, halkı kin ve düşmanlığa tahrik, kamu görevlisine karşı suç teşvik gibi başka suçlarla da ilişkilendirilebilir; olayın somut şartlarına göre birden fazla suçtan dava açılması mümkündür.
Örneğin yanlış ekonomik/finansal bilgi yayarak kişileri zarara sokma hâlinde dolandırıcılık veya piyasayı yanıltma hükümleri devreye girebilir.

Deliller — savcılık ve savunma açısından

Kovuşturma makamı/davalı lehine toplanabilecek deliller:

Yayının tarih ve saati, ekran görüntüleri, orijinal paylaşım metni.
Yayının hangi hesaplardan, kaç kişiye ulaştığı (erişim/etkileşim raporları).
Sunucuların/hesap sahipliğinin tespiti için bilirkişi raporları / HTS / log kayıtları.
Yayının yanlış olduğunu gösteren belgeler (resmî kayıtlar, uzman raporları, tutanaklar).
Yayının sonucu olarak oluşan somut zarar (ticari zarar, kamu düzeni aksaması, sağlık verileri vs.) üzerine tespitler.
Failin kastını gösterebilecek deliller: önceden hazırlanmış plan, koordinasyon mesajları, menfaat elde etmeye yönelik irade.

Savunma yönünden kullanılabilecek unsurlar:

Bilginin doğru olduğunun veya gerçeğe dayandığının gösterilmesi.
Failin kusursuzluk iddiası: yanlışlığı bilmediği, özen gösterdiği, kaynağına güvendiği, kamuoyu yararına hareket ettiği (ör. kamu sağlığı konusunda uyarı) savunmaları.
Sınırda ifade özgürlüğü: eleştiri, halkın bilgilenmesi amacıyla yapılan ifade ve yorumların korunması.
Düzeltme/retraction ve pişmanlık: yayılan bilgiyi düzelttiğine dair kanıtlar cezanın hafifletilmesinde etkili olabilir.

Sosyal medya — uygulamada dikkat edilmesi gerekenler

Sosyal medya paylaşımları da “alenen yayma” kapsamındadır; bir gönderinin geniş çapta paylaşılması, yeniden paylaşılması (retweet/reshare), gruplarda dolaşması alenileşme unsurunu sağlar.
Bir içeriği paylaşmak ile üretmek arasında fail açısından fark vardır; ancak bir hesap, içeriği bilerek ve yayma kastıyla paylaştıysa sorumluluk doğabilir.
Anonim/çalıntı hesapların kullanılması, sorumluluğun tespitini zorlaştırır; bu durumda bilirkişi ve iletişim kayıtları önem kazanır.

Usul açısından

Bu tür suçlarda genellikle kamu davası açılır — yani savcılık resen soruşturma başlatabilir. Şikâyet başvurusu da mümkündür.
Ceza muhakemesinde delil toplama için hakim kararıyla arama, bilirkişi incelemesi, erişim kayıtları talep edilebilir.

Cezayı ve sorumluluğu etkileyen hâller (aggravating/mitigating)

Aggravating:

Hükümet/sağlık/afet/savaş durumlarında yayılan yanlış bilgi,
Çocuklara, yaşlılara yönelik yanlış yönlendirme,
Ekonomik piyasaları etkileme veya kamu güvenliğini tehlikeye düşürme,
Örgütlü/tekrarlı hareket.

Mitigating:

Gerçeğin hızla düzeltilmesi, kamuoyuna düzeltme yapılması,
Failin niyetinin iyi niyetli olması ve ağır ihmal olmaması,
İlk defa suç işleme.

Savunma stratejisi (pratik tavsiyeler)

Kaynağı ve doğruluğu belgeleyin. Paylaşımı yapan kişinin hangi kaynaklara güvendiğini gösteren belge veya iletişimler savunmayı güçlendirir.
Niyet eksikliğini kanıtlayın. Failin yanlış olduğunu bilmediğini, makul özen gösterdiğini, haber kaynağını doğrulamaya çalıştığını gösterin.
Halk üzerindeki somut etkisini çürütün. Paylaşımın gerçekten kamu huzurunu bozduğuna dair deliller yoksa cezayı hafifletebilirsiniz.
Düzeltme ve pişmanlık göstergeleri sunun. İçeriğin kaldırılması, özür, düzeltme ve zarar tespiti için işbirliği cezanın hafifletilmesinde önemlidir.
İfade özgürlüğü sınırlarını inceleyin. Eleştiri sınırını aşmayan yorumlar/adli yorumlar korunabilir.

Uygulama örnekleri (soyut)

Bir kişi sağlık konusunda yanlış tedavi bilgisi yayıyorsa ve bunun sonucu olarak halk sağlığı tehlikeye giriyorsa; ağırlaştırıcı etki vardır.
Bir hesap, bankaların batacağı şeklinde asılsız iddia paylaşırsa ve bu yatırımcıların paniğe kapılmasına sebep olursa ekonomik zarar doğurur; cezai sorumluluk gündeme gelebilir.
Bir gazeteci yanlış bilgi yayıldığını ancak haber kaynaklarına dayandığını, makul özeni gösterdiğini ispatlayabiliyorsa ceza ortadan kalkabilir.

İcra ve tedbir teklifleri (dilekçe açısından kısa notlar)

Savcılığa yapılacak şikâyette: paylaşımın tarih/saat/kaynak ekran görüntüleri, erişim sayıları, zarar iddiasının kısa özeti, delillerin listesi ve talep edilen başlıca hukuki işlemler (soruşturma, teknik inceleme, içerik kaldırma talebi vb.) belirtilebilir.
Savunma dilekçesinde: doğruluk iddiası, kaynak gösterme, kötü niyetin olmaması, düzeltme/geri çekme adımları, delillerin sunulması ve cezanın hafifletilmesine yönelik gerekçeler vurgulanır.

Sonuç — pratik özet

Suçun temelinde yanıltıcı bilgi + aleniyet + kast vardır.
Sosyal medya çağında yayılma hızı ve erişim genişliği suçun niteliğini etkiler.
Savunma için doğruluk, iyi niyet, özen ve düzeltme önemli argümanlardır.
Suç genelde kamusal menfaati, kamu düzenini ve vatandaşların güvenliğini korumaya yöneliktir; somut olayın nelere yol açtığı (zarar, panik, kamu hizmeti aksamaları) cezada belirleyicidir.

Halkı Yanıltıcı Bilgiyi Alenen Yayma Suçu