1. Genel Tanım
Evliliğin iptali davası, Türk Medeni Kanunu’nda (TMK m.145-160) düzenlenmiş olup, geçerli şekilde kurulmamış bir evliliğin mahkeme kararıyla ortadan kaldırılmasını amaçlayan bir davadır. Bu dava, evliliğin baştan itibaren geçersiz olduğu durumlarda açılır ve mahkeme kararıyla evlilik “yok” veya “mutlak/butlan” sayılır.
2. Evliliğin Geçersizliği Türleri
-
a) Yok Hükmünde Evlilik:
Kanunen evlenme şartlarını taşımayan ve resmi memur önünde yapılmamış birlikteliklerdir. Örneğin, imam nikâhı ile yapılan evlilikler hukuken geçersizdir. -
b) Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük):
Kamu düzenini ilgilendiren, ağır geçersizlik sebepleridir. Bu durumda evlilik baştan itibaren hükümsüzdür ve herkes tarafından ileri sürülebilir. -
c) Nispi Butlan (İptal Edilebilirlik):
Daha hafif nitelikteki sakatlıklardır. Evliliğin taraflarından biri veya belirli kişiler tarafından belirli süreler içinde dava edilmesi gerekir.
3. Mutlak Butlan Sebepleri (TMK m.145)
Evlilik aşağıdaki hallerde kesin hükümsüz sayılır:
-
Eşlerden biri önceden evli ise,
-
Eşlerden biri sürekli ayırt etme gücünden yoksun ise,
-
Eşler yakın hısımlık (üstsoy-altsoy, kardeş, amca-yeğen vb.) ilişkisi içindeyse,
-
Evlilik, yasaya aykırı şekilde evlendirme yetkisi olmayan kişi tarafından kıyılmışsa.
Bu hallerde evlilik, Cumhuriyet Savcısı veya ilgililer tarafından her zaman dava konusu yapılabilir.
4. Nispi Butlan Sebepleri (TMK m.148-151)
Aşağıdaki durumlarda evlilik iptal edilebilir:
-
Taraflardan biri geçici olarak ayırt etme gücünü kaybetmiş halde evlenmişse,
-
Evlilik hile veya korkutma (ikrah) sonucu yapılmışsa,
-
Taraflardan biri evlenmeye yanılma sonucu rıza göstermişse (örneğin, kişinin kimliği, bekârlığı veya kişilik özellikleri hakkında yanıltılmışsa).
Bu tür iptal sebeplerinde dava, yalnızca mağdur olan eş veya onun yasal temsilcisi tarafından, genellikle sebebin öğrenilmesinden itibaren 6 ay içinde açılmalıdır.
5. Davayı Açabilecek Kişiler
-
Eşlerden biri,
-
Cumhuriyet Savcısı (mutlak butlan hallerinde),
-
İlgili üçüncü kişiler (örneğin önceki eş, vesayet makamı).
6. Görevli ve Yetkili Mahkeme
Evliliğin iptali davasında Aile Mahkemesi görevlidir.
Yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesidir.
7. Evliliğin İptalinin Sonuçları
-
Mahkeme iptal kararı verdiğinde evlilik, başlangıçtan itibaren geçersiz sayılır.
-
Ancak, evlilik “iyi niyetli eş” açısından bazı sonuçlar doğurur; örneğin, evlilik süresince edinilen mallar ve çocukların hukuki statüsü korunur.
-
İptal kararıyla birlikte taraflar arasında mal rejimi sona erer, soybağı ve velayet gibi konular yeniden düzenlenir.
8. Evliliğin İptali ile Boşanma Arasındaki Fark
-
Boşanma: Geçerli bir evliliğin sona erdirilmesidir.
-
İptal: Başından itibaren geçersiz olan bir evliliğin ortadan kaldırılmasıdır.
Sonuç
Evliliğin iptali davası, kamu düzeniyle yakından ilgili olup belirli hallerde Cumhuriyet Savcısı dahi re’sen açabilir. Davanın türü (mutlak veya nispi butlan) tespit edilerek süresi, tarafı ve sonucu buna göre belirlenir.
Bu davalarda, özellikle geçerli delillerin ve tanık beyanlarının dikkatle hazırlanması önemlidir.